İzmir yöresi halk oyunları, İzmir ili ve çevresinde halk tarafından oynanan kendine özgü karakteristik yapısı olan oyunlar.
İzmir Ege Bölgesi'nin batı ucunda bulunan bir şehirdir. Yörede oynanan oyunlar zeybek türünün ağır zeybek bölümüne girmektedir. İzmir ve köylerinde ağır ağdalı zeybek figürlerine ve zeybek türkülerine rastlanır.
İzmir'i halk oyunlarında ayrıcalıklı kılan ise İzmir yöresi halk oyunlarının kurumsallaşmış olmasıdır. Bunda da en büyük rolü ilde bulunan konservatuar oynamıştır. Halk oyunları konservatuarı sayesinde yöre halk oyunları istenilen düzeye ve kaliteye ulaştırılabilmiştir.
Halk oyunları açısından; Türkiye'nin en gelişmiş halk oyunları alt yapısına ve sahne yapısına sahip, kendi oyunlarını en güzel sunabilen, birçok farklı kostümünü derleyen Türkiye genelinde ekol olmuş, birçok başarılara imza atmış öncü yöredir.
Yöreye Bakış
İzmir Selçuk'tan Dikili'ye kadar uzun bir deniz sahiline ve Yunt Dağları- Madra Dağları, Bozdağlar gibi yüksek kesimlere sahiptir. Deniz ve yükseltilerin kesiştiği bu bölgede oyunlar doğal olarak coğrafi özelliklerden etkilenmişlerdir. Bu etkenler zeybeklerde de belirgin bir şekilde görülür. Dikkat edilirse zeybeklerde; oynandıkça genişleme, oyun kızıştıkça yayılma, halkanın büyümesi görülür. Başlangıçta dar, küçük olan oyun yuvarlağı gittikçe açılır, yayılır, genişler, büyür. Bu da zeybek bölgelerini sereserpe, rahatça açılan, büyüyen ovalarının, yaylarının bir simgesidir. Ayrıca kişinin özünde yatan özgürlük duygularının bir anlatımıdır.
Osmanlı döneminde diğer bölgelere göre ekonomik refahın daha yüksek olduğu görülen İzmir ve civarında bu özellik halk giysilerine yansımıştır. Yöre diğer yörelere göre özellikle kadın giyiminde daha iltişamlı yöresel kıyafetlere sahiptir.
Erkeklerin oynadığı halk oyunları ise Osmanlı döneminde bölgede bulunan efelik faaliyetlerinden doğmuştur. Halk, efelerden gördükleri oyunları kendi aralarında taklit ederek geliştirmiştir. Daha sonra da yöreye oyunlar yayılmıştır. Efe oyunları 13. ve 14. yyla kadar götürülebilmektedir. Öte yandan efelik kurumundan önce de yörede zeybek figürlerinin olduğu düşünülmektedir.
Yöre Oyunları Hakkında Bilgi
İzmir'in pek çok köyü manav olarak nitelendirilen yerli Türk köyleridir ve bu köylerin pekçoğu düzlük arazidedir. Dağlık kesimlerde ise Osmanlının son dönemlerinde iskana geçmiş yörük adı verilen köylere rastlanmaktadır. Tüm köylerin ortak yönü ağır zeybeklerin ön plana çıkmasıdır. Ancak yörük köyleri ile manav köy zeybekleri arasında tavır yönünden farklılıklar mevcuttur.
Yörede çokça oynananlar oyunlar şunlardır: ikiparmak,kostak ali,sürmene, ötme bülbül, sebaye,kırmızı buğday, soğuk kuyu, gökçen efe, sinan ağa,zahide molla, Karyolamın Demiri, gündoğdu, baylan cemile. Bergama Konakları, Entarisi Mavili, Zahide Molla, Findik Sıdıkam, Al Basma, Kız Harmandalısı, Ey Yüceler, Bergama Zeybeği, Harmandalı, Bergama Bengisi, Güvende, Somalı, Yalabı, Dağlı, Arpazlı, Çekirdeksiz Bağlarım, İsmailli, Jandarma, Yunddaği, Sebai, Üç parmak, Koca Arap, Nacakoğlu. Oyunlar çoğunlukla 9/8 ve 9/4 lük ritmlerle oynanır.
Menemen, Bergama, Ödemiş köyleri oyunların derlendiği yörelerdir.
İzmir yöresi zeybek figürleri kartalın hareketlerini taklitten doğmuştur.
Zeybek
Osmanlı döneminde efelik kurumu için yörükler oldukça önemliydi. Dağlarda göçebe hayatı yaşayan yörükler, efeler ile anlaşmakta ve güvenliklerini efeler aracılığıyla sağlamaktaydılar. Zira pekçok efe yörük obaları içinden çıkmaktaydı. Düzene başkaldıran efeler ise yörükler sayesinde hayatta kalabiliyorlardı. Öte yandan yerleşik Türkmen (manav) köylerinin bir kısmında zeybekler sevilmekte, bir kısmında ise düşman olarak görülmekteydi. Merkezi hükümetin zayıf olduğu zamanlarda zeybekler yörede kontrolü ele geçirmekteydi.
